Kondycja psychiczna młodzieży a problemy komunikacyjne
Co trzeci młody człowiek czuje się samotny
Jak wygląda kondycja psychiczna młodzieży?
Bycie nastolatkiem nie jest łatwe – dorastanie to nie tylko czas intensywnych zmian biologicznych. To również etap licznych wyzwań psychicznych i społecznych – młode osoby przestają uznawać dotychczasowy porządek świata jako jedyny słuszny i zaczynają dostrzegać jego ubytki, ograniczenia. W rezultacie zmieniają się również ich dotychczasowe relacje – ani rodzice, ani wychowawcy nie stanowią już dla nich bezwzględnych autorytetów. Ten trudny etap poszukiwań, wędrówki z okresu dzieciństwa do dorosłości – sam w sobie – sprzyja podatności nastolatków na depresję (Cole 2002; Solomon-Krakus, 2017). Jednak psychologowie zwracają uwagę, że liczba cierpiących nastolatków wzrosła szczególnie w ostatnich latach.
Aktualne dane są alarmujące – u co siódmego nastolatka (10-19 r.ż.) zdiagnozowano jakieś zaburzenie psychiczne, w tym depresję (UNICEF, 2021). Warto dodać, że konsekwencje depresji to nie tylko gorsze wyniki w nauce (Verboom i in., 2013) i zwiększone ryzyko sięgania po substancje uzależniające (Obando i in., 2004; Scholes-Balog i in., 2015). Kluczowym problemem jest bowiem to, że depresja młodych ludzi stawia ich w gronie osób zagrożonych samobójstwem (Weissman i in., 1999; Hovanesian i in., 2009).
Jakie znaczenie ma relacja z rówieśnikami?
Człowiek to istota społeczna i dlatego ograniczona liczba kontaktów towarzyskich w okresie pandemii i związane z tym poczucie osamotnienia zostawiło ślad na większości z nas (Javed, 2020).
Według statystyk opublikowanych w 2023 roku przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę, aż 11354 nastolatków zgłaszało wówczas problemy związane z zaburzeniami lękowymi. Nic dziwnego, bo na etapie dorastania relacje rówieśnicze mają szczególne znaczenie (Berscheid, 2003; Collins, 1997; Gifford-Smith i Brownell, 2003) – pomagają realizować zadania rozwojowe (Cooper i in. al., 2021) takie, jak m.in. nauka intymności i kształtowanie własnej tożsamości. Silne ograniczenie aktywności społecznej stanęło zatem w sprzeczności z młodzieńczą potrzebą bycia w grupie.
To od jakości zawieranych przyjaźni zależy w znacznej mierze to, czy młody człowiek czuje się ,,przystosowany’’(Buhrmester, 1990). I choć internetowe przyjaźnie są codziennością współczesnych nastolatków (Davis, 2012), okazuje się, że komunikacja online może nie być wystarczająca dla ich właściwego rozwoju emocjonalnego. Mimo komunikowania się z innymi za pomocą aplikacji, aż 87% nastolatków i młodych dorosłych odczuwało podczas pandemii samotność (YoungMinds, 2020). Nie oznacza to jednak, że zbudowanie dobrych ,,wirtualnych relacji’’ nie jest możliwe (Best i in., 2014; Triwidodo i Dewi, 2012). Kluczowa jest bowiem ich jakość – relacje i rozmowy, dzięki którym młodzi ludzie zyskują wsparcie i poczucie przynależności, a w konsekwencji czują się mniej samotni (Skues i in., 2012). Pokazuje to, jak ważna dla budowania przyjaźni jest umiejętność empatycznego porozumiewania się. Niestety, nie można zdobyć jej w szkole.
Dlaczego komunikacja jest ważna w zapobieganiu depresji i zaburzeniom psychicznym?
Młodzi ludzie potrzebują rozmawiać o swoich problemach i chcą być wysłuchani – w 2022 roku konsultanci telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży przeprowadzili 52 896 rozmów i odpowiedzieli na 8094 wiadomości online. Niestety nie były to radosne i pełne nadziei pogawędki. Nastolatkowie opowiadali o emocjonalnym bólu, doświadczanym lęku i samookaleczeniach, mających swoje źródło w braku wsparcia ze strony otoczenia (Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, 2023).
Dlatego warto pamiętać, że choć relacje między młodymi ludźmi są bardzo ważne, ważną rolę odgrywa też komunikacja na linii rodzic-dziecko. Jakościowe rozmowy z rodzicami wzmacniają więź i budują zaufanie (Barnes i Olson, 1985; Laursen,Collins, 2004; Cava i in., 2014). Stanowią też emocjonalne i instrumentalne wsparcie dla nastolatków, zmniejszając u nich występowanie problemów internalizacyjnych (tzw. zachowania do wewnątrz, np. wycofywanie się, zaburzenia lękowe), jak i eksternalizacyjnych (tzw. zachowania na zewnątrz, np. agresja słowna) (Hamza i Willoughby, 2011; Garthe i in., 2015; Ioffe i in., 2020).
Czynnikiem chroniącym nastolatków przed depresją i innymi problemami emocjonalnymi (Ioffe i in., 2020; Kapetanovic i in., 2020) jest z całą pewnością pozytywna komunikacja, w której nie ma miejsca na bezpodstawną krytykę (,,jesteś bezwartościowy, jeśli nie potrafisz przyswoić takiej ilości materiału”) i negowanie ważności doświadczanych problemów (,,co ty wiesz o życiu? Jak dorośniesz, będziesz mieć problemy’’). Jest natomiast przestrzeń dla wsparcia i empatii (,,co możemy zrobić, żeby poprawić twoje oceny?”)
Niewłaściwe komunikowanie się rodziców z nastoletnimi dziećmi, ignorowanie ich potrzeb, złość i agresja słowna zwiększają ryzyko występowania objawów depresyjnych wśród młodzieży. Sprawiają też, że nastolatkowie ukrywają swoje kłopoty i zatajają przed rodzicami ważne informacje (Hale i in., 2005; Frijns i in., 2010). To z kolei uniemożliwia dorosłym udzielenie wsparciem na czas, a problemy, o których się nie rozmawia nie tylko nie znikają, ale jeszcze bardziej się pogłębiają.
Wszyscy jednak wiemy, że nastolatkowie mogą nie być łatwymi rozmówcami, dlatego empatyzer podpowiada, jak rozmawiać z konkretną osobą i czego unikać w komunikacji z nią
